Unique Architectural Features of Cham Towers in Vietnam

Đặc Sắc Kiến Trúc Đền Tháp Chăm Pa

Tác giả: Tạ Quốc Khánh (LVO)

Nếu bạn đã từng khám phá miền Trung Việt Nam, chắc chắn không thể quên những ngôi đền tháp Chăm Pa cổ kính, phân bố rải rác từ Bắc vào Nam. Những tháp này không chỉ tồn tại đơn lẻ mà thường nằm trong một quần thể kiến trúc đặc sắc, phản ánh một vũ trụ quan Ấn Độ giáo kỳ bí. Quan niệm cổ xưa cho rằng thế giới có hình vuông, với các ngọn núi và đại dương bao quanh, trong khi trục trung tâm vươn thẳng lên mặt trời. Ý tưởng này đã được chuyển hoá qua kiến trúc, tạo nên những khuôn viên vuông vắn và tường bao quanh cao, tượng trưng cho núi non.

Hệ thống kiến trúc Chăm Pa được phân chia thành hai dạng chính:

1. Bố Cục Bộ Ba Song Hành (Kiến Trúc 3 Kalan)

Một ví dụ tiêu biểu cho kiểu bố cục này là quần thể tháp Chiên Đàn, Khương Mỹ (Quảng Nam), Dương Long, Hưng Thạnh (Bình Định), Hoà Lai (Ninh Thuận). Bố cục đặc trưng của quần thể bao gồm ba ngôi đền – tháp đứng song song dọc theo trục Bắc – Nam, đều hướng về phía Đông – nơi của thần thánh. Tại đây, ba vị thần được thờ cúng là Brahma, Siva và Visnu. Việc thờ cúng cả ba vị này cho thấy sự kết nối văn hoá giữa Chăm Pa và Ấn Độ giáo, tuy nhiên, theo thời gian, thần Siva đã trở thành vị thần chủ yếu trong văn hoá Chăm.

2. Bố Cục Có Một Tháp Trung Tâm (1 Kalan)

Trong kiểu bố cục thứ hai này, các nhóm đền tháp như Mỹ Sơn (Quảng Nam), Poklong Garai (Ninh Thuận) và Po Nagar (Khánh Hòa) đều có một tháp trung tâm thờ Siva. Điều này thể hiện rõ dấu ấn của việc theo đuổi tôn thờ Siva giáo trong đời sống tâm linh của người Chăm. Các công trình, như tháp bà Po Nagar, thể hiện sự hòa quyện giữa tín ngưỡng địa phương và Ấn Độ giáo.

3. Đặc Điểm Kiến Trúc

Nói về phong cách thiết kế, hầu hết các đền tháp Chăm Pa đều mang dáng dấp của kiến trúc Nam Ấn. Một Kalan thường có bố cục cơ bản hình vuông với bốn mặt và các cửa hướng đông. Mỗi Kalan bao gồm ba phần tượng trưng cho các thế giới khác nhau: phần đế (Jagati) đại diện cho thế giới trần tục, phần thân (Bhuwarloke) tượng trưng cho thế giới tâm linh và mái tháp (Swarloka) là biểu tượng cho thế giới thần linh.

Trong lòng Kalan, một đài thờ đá với bộ Linga – Yoni thường được đặt, thể hiện sự tôn kính đối với thần Siva. Hoạt cảnh chạm khắc tinh xảo trên thân đài thể hiện đời sống của các tu sĩ Bà La Môn, từ việc cầu nguyện đến luyện thuốc.

Hình ảnh tiêu biểu về đền tháp Chăm Pa:

Ngoài tháp Kalan, các công trình phụ như tháp cổng Gopura, tháp hỏa Kosagrha, và nhà khách thập phương Mandapa cũng đóng vai trò quan trọng trong tổng thể kiến trúc Chăm Pa. Sự kết hợp của những kiến trúc phụ này không chỉ tạo nên vẻ đẹp hài hòa mà còn giúp xác định rõ chức năng của từng khu vực thờ tự.

Như vậy, kiến trúc đền tháp Chăm Pa không chỉ là nơi thờ tự mà còn phản ánh sâu sắc triết lý nhân sinh và tín ngưỡng của người Chăm trong mối giao lưu văn hóa với Ấn Độ. Ngày nay, các di sản kiến trúc này vẫn tiếp tục là nguồn cảm hứng cho các nghệ nhân và nhà nghiên cứu về sự phong phú của nghệ thuật tôn giáo.

Bạn có thể tham khảo thêm chi tiết về các địa điểm này trên các trang thông tin uy tín như Wikipedia về Kiến trúc Chăm Pa hoặc Vietnam National Museum of History.

Nguồn Bài Viết ĐẶC SẮC KIẾN TRÚC ĐỀN THÁP CHĂM PA